Lezoko itsas bazterreko oroimena

PATRI URKIZU SARASUA

Lezo. Andres Parayueloren baraderoa.

Lezoko arraunlariak: Patti Urkizu (aita), Rafael Odriozola, Manuel Arrieta, Joxe Joakin Urkizu (osaba), XXX, Antonio Saizar, Euxebio Urkizu (osaba), XXX. Inaxio Larrea, Patxiku Salaberria, Manuel Saizar, Julian Garmendia, Joxe Luis Urretabizkaia, Joxe Manuel Salaberria.

Lezoko treineru honetan, ez dut lortu irakurtzea izena, arraunean egin zuten aitak, osaba Eusebio eta osaba Joxakinek (Torrejilgo Joakin, Iñaki eta beste arraunlari sonadunen aita). Garai hartan Jon Garbizu “Zubigar” olerkariaren arabera, baziren bi ontzi, gazteak eta zaharrak eratuak. Lehenbizikoek Isidoro Irastorza zeukaten patroi eta besteek Joxe Migel Salaberri. Batek San Pedrotarra zuen izena eta besteak Muskerra. Atzean ikusten diren pabeiloiak Andrés Parayuelo baratokiarenak ziren , geroago bertan Gineatik ekarritako zuhaitz enbor lodi eta luzeak egoten ziren lehortzen, almadiak bailirean ekartzen baitzituzten Pasaiako badian barrena honeraino.

Lezoko Arraunlarientzat

[…] Ontziyak ta ba-zuten bada beren ona eta txarra,
txar onek zuben (lengua bada) izena «San Pedrotarra»,
onen aldean askoz obea da beste ontzi: «Muskerra»
Oso ederki egin zenduten nere Lezo’tar maiteak,
kalterik beintzat ez dezute-ta ez batek eta ez besteak,
gañera beti lagun zerate bai zarrak eta gazteak.
Orain ederki danan artean diru orixe gastatu,
ori dalako onen-onena lagun artea agertu,
eta datozten urte askotan orlaxe bada jarraitu.

Jon Garbizu “Zubigar (Lezo 1893-Pasaia 1930)

Willy Koch (Solingen-Alemania 1879 – Donostia 1950) fotografoak ateratako argazkia Lezoko Gurutze Santuaren aurrean, eta Bartzelonan sariren bat irabazia 1947 inguruan. Belauniko aita kriseiluarekin, ezkerretik hasita hirugarrena, eta lehena osaba Eusebio arraunarekin otoitz egiten. Txuri-beltzezko irudiak oso gogoko zituen Willyk eta bere argazkiari halako isiltasun, iluntasun eta bake berezia ematen dio.

Ama Birjina Karmengoaren jaiko estropada aurretik Trintxerpen. Patroia: Juan Luis Urkizu. Joakin Urkizu, Arin eta Joseba Urkizu. Batela: Jaizkibel (1955?).

Patroia: Juan Luis Urkizu. Ondoren: Joakin Urkizu, Joxeba Urkizu eta Iñaki Urkizu (Dorrejilkoa) (1956). Estropada hasi aurretik.

Estropada irabazi eta gero. Juan Luis Urkizu kopa ezkerreko eskuan daramala. Ondoren Joakin Urkizu, Joseba Urkizu eta Iñaki Urkizu.

Iñaki anaiak Pasaiako badian arrapatutako andeja 1954. urte inguruan. Metro eta hirurogei zentimetro bai luze eta hogeita hamasei kilo pisatzen zuen. Makina bat indar eta tira-bira behar izan zituen batelaren barrenera pasatzeko arraia, errenditzeko, alajaina. Badakit La Voz de Españaren barrenean fotografia ere agertu zela Julen Arretxek aterata. Eta oroitzen naiz eskolatik seiretan atera eta etxeratzerakoan hemen denon poza. Tamalez, anaia Iñaki hogeita bederatzi urte zituenean Jaizkibelgo kostan itsasoak eraman zuen, lehorrean emaztea eta lau seme-alaba utzirik.

Eskuinetik ezkerrera: Iñaki Urkizu, arrantzalea, Marikrutx Urkizu Txapa fabrikatik atera berria, andexa 36 kilokoa, ama Maria Luisa Sarasua eta ni. (Fotografia: Julen Arretxe, Lezo 1954).

Hamasei arrantzale hil ziren Lezon (1816-1817)

LANDER ZURUTUZA SUNSUNDEGI

Erantzingo badia (Hondarribia), Jaizkibelgo kostaldean. Fotografia: Lander Zurutuza, 2009.

Soldadu frantsesek lehendabizi (1813) eta ingelesek gero (1814) herritik alde egin ondoren, trajeria latza gertatu zen berriro ere Lezon. Hamasei marinel hil ziren, urte erdiko tarte laburrean izandako bi istriputan.

1816ko abenduaren 10ean iritsi zen Lezora lehendabizikoaren berri, “udararik gabeko urte” zail hartan. Lantxa berean zihoazen bertako bederatzi arrantzale ito ziren Hondarribiko barran: Juan Antonio Etxegarai (Lezo, 1762) —Clara Toledotxipiren senarra—, Josef Gabriel Etxegarai —hemezortzi urteko ezkongabea—, Juan Bautista Etxegarai —hamasei urteko ezkongabea—, Gregorio Alzelai —berrogeita hemezortzi urtekoa, Maria Josefa Etxeberriaren senarra—, Josef Fermin Alzelai —hogeita zortzi urtekoa, Maria Magdalena Kamioren senarra—, Rafael Alzelai —hogeita lau urteko ezkongabea—, Manuel Kamio —hogeita zazpi urteko ezkongabea—, Manuel Burutarain —hogeita bost urtekoa, Josefa Antonia Irurueta batelariaren senarra—, eta Juan Josef Agirre —hemezortzi urteko ezkongabea— .

Bigarren ezbeharra 1817ko ekainaren 21ean gertatu zen. Egun hartan ekaitz handi bat izan zen kostaldean, zeinak lantxa bat hondoratu baitzuen Hendaia inguruan. Bertan herriko zazpi arrantzale ito ziren: Francisco Martierena (Lezo, 1758) —Gabriela Telletxearen senarra—, aurrekoaren seme Ramon Francisco Martierena —hogeita sei urteko ezkongabea—, Juan Josef Ollo (Lezo, 1771) —Rafaela Olaziregiren senarra—, aurrekoaren seme Josef Manuel Ollo —hamasei urteko ezkongabea—, Atanasio Letemendia —berrogeita bi urtekoa, Manuela Aizkorretaren senarra—, aurrekoaren seme Josef Miguel Letemendia —hamahiru urtekoa—, eta Martin Josef Alzelai —berrogeita hamalau urtekoa, Josefa Lujanbioren senarra—. Bestalde, Juan Bautista Ulazia bizirik atera zen, baina itsasoko lanetarako ezindua.