politika | Lezoko Portua

PATXI INTXAURRANDIETA AIZPURUA

Mikel Arrizabalaga Pikabea (Lezo, 1952-2022). Fotografia: Gurutze Alberdi, 2021/03/04.

Zortzi senideren arteko hirugarrena, Mikel Arrizabalaga Pikabea Lezoko Kale Nagusiko Arpire-enea etxean jaio zen 1952ko abenduaren 13an. Kilometrotik beherako haur guztien topagune zen Atzekoate, Gurutze Santuaren Eliza, Kaiako “tronkuak”, herriko eskola eta Errenteriako ikastetxe erlijioso bat izan ziren haurtzaro hartako Mikelen leku nagusiak. Hamar urte zituelarik, Telleri-Alden egin zuen garai hartako batxilergoko lehen maila. Hurrengo urtean, Gipuzkoako beste hainbat haurrek bezala, Saturrarango Seminarioko bidea hartu zuen. Hartu genuen. 1964ko irailaren 1ean, Bixintxo egunaz (egun berezia garai hartako lezoarrontzat), joan zen bertara lehen aldiz. Urtero, urtemuga iristen zenean, gogora ekarriko zigun data. Une latzak izaten ziren Mikelentzat familiari eta herriari hiru hilabeterako agur esan beharreko haiek. Nola ez, hamaika urteko haur hark oraindik Xixili amaren altzoan behar zuen eta. Haur argala, azkarra (“pixkorra” garai hartako jende helduak esango zuen bezala), oroimen harrigarrikoa, eta musikarako dohain berezia zuena: tiple bakarlaria izan zen bertan, lehenago Lezoko elizako korukoa izan zen bezala.

Saturraran. Ez zekien asko, ez genekien asko, naturari erreparatuz leku zoragarria den Mutrikuko txoko hura, hogei urte lehenago arte, frankismoaren menpean, ehunka emakume eta haurren zigor esparru izugarria izan zela. Askoz geroago jakin genuen hori. Bertan bi urte egin ondoren, Donostiako Seminariora aldatu zen. Aldatu ginen. Lehen urteetan egoera antzekoa bazen ere, poliki-poliki Elizaren aggiornamentoaren uberan, familia eta gizartearekiko harremanak laxatzen (normalizatzen esan nahi baita) hasi ziren. Ikasketak gizarte zibilarekin parekatu nahirik, garai hartako apaizgaiek batxilergoko azken urteak Donostiako Peñaflorida Institutuan egin zituzten. PREU, Unibertsitateko atarian zegoen ikasturtea bukatu, eta zeukan ikasketa-espediente bikainari esker, oso jende gutxiren eskura zegoen soldata-beka bereganatu, eta Valladolideko Unibertsitatera joan zen Geografia eta Historia ikasketak egitera. Julio Valdeón Baruque irakasle katedradunaren ospeak eta haren ideologia ezkertiarrak erakarririk, Erdi Aroko Historia adarrari heldu zion. Bost urteren buruan lizentziadun, etxera itzuli zen. Geografia eta Historiako eskolak eman zituen Hondarribiko eta Errenteriako Institutuetan; hogeita hamabost urtez azken horretan. Oso gogoko zuen eskolako lau paretetatik at, ikasleak hartu eta, geografia ere irakasten zuenez, Jaizkibelera, Arditurrira… joatea; edo besterik gabe, aro polita bazegoen, institutuko patioan eskolak ematea.

Abertzale sutsua, lau urtez izan zen Lezon Kandidatura Independenteko zinegotzi, artean Patri Urkizu alkate zelarik; eta gero, Herri Batasunako hautagai nagusi, zortzi urtez alkate. Lan eskerga egin zuen herriaren alde. Bere garaikoak dira: Euskal Herria plaza, kiroldegia, frontoi estalia, igerilekua, Musika Eskola, Oroitzene euskaltegia, Haurtxo haur eskola, Jaizkibelgo ur hornidura, industrialdea, Oarsoaldea garapen agentzia… Badugu lezoarrok zer eskertu Mikeli.

2018an, Ilargi alabak institutuko ikasketak amaitzearekin batera jubilatu zen. Geroztik, goizez, bizia ematen zion Jaizkibel mendian arnasa hartu; garaia bazen, perretxikoak (onddoak, ahal zelarik) bildu; eguerdian, Gara egunkaria goitik behera irakurri, lagun zaharrekin sagardo tragoxka batzuk hartu, eta arratsaldean, irakurri eta irakurri. Hainbat gai filosofikok eta, neurri batean, teologikok kezkatzen zuten. Gogoan dut nola, duela zortzi bat urte, hemen inguruan aurkitzen ez zuen liburu bat eskuratu nahi zuen. Teknologia berriekin hura beti borrokan, lagundu nion horretan, eta, nola edo hala, lortu nuen liburua deskargatu, inprimatu, eta urte hartako uda hasieran opari gisa ematea. Ezingo nion ezer hoberik oparitu. A ze poza harena. Bazuen uda hartarako bazka goxoa. Louis Lavelle filosofo frantsesak 1945ean argitara eman zuen Acerca del tiempo y la eternidad zen liburu hura. Besteak beste, gai horiekin zebilen kezkaturik azkenaldian. Askorik uste ez genuenean, apirilaren 11n, bat-batean joan zitzaigun, joan zitzaidan, bihotzeko lagun ona; anaia. Aurkituko ahal zituen han, beti-betiko bakean, kezka eta galdera haien guztien erantzunak.

JOXE LUIX AGIRRETXE MITXELENA

Mark Legasse idazle anarko-abertzalea Parisen sortu zen 1918ko apirilaren 19an, baina, bai amaren, bai aitaren aldetik ere euskal jatorrikoa izaki, ttikitatik hartu zuen haiengandik euskal grina. Hala, Euskal Herri burujabeko subditutzat izan zuen beti bere burua, bi estatu bortitzek hezur-muineraino menderatua duten herria dela ederki zekien arren.

Rafael Zabala, Marken birraitonaren anaia, Gurutze Santuaren elizako kapellaua izan zen XIX. mendearen bukaera aldera, eta Kale Nagusiko Jamotenea etxea zuen bizitoki. Hark, hiltzean, Gaudioso Zelaia ilobari utzi zion etxea, oso-osorik. Gaudioso Zelaia Marken amonaren anaia zen, Estanislada Zelaiaren anaia. Estanisladaren senarra, Marken aitona, berriz, Hendaiako alkatea eta medikua zen eta koinatu Gaudiosori Jamotenean astean bitan kontsulta irekitzeko baimena galdetu zion. Etxearen azkeneko solairuan jarri zuen, beraz, kontsulta Kamino Goienetxek eta beheko solairuan Gaudioso bera bizi zen hain gustuko zituen musika tresnen artean; arpa, pianoa eta Aita Donostiak bertara etorri eta oparitutako txalaparta baztandarra, besteak beste. Aitzakia horrekin, familia Lapurdin zenetan, bederen, Mark eta Jakes “Xanti” Legasse anaiak astero etorri ohi ziren Lezora eta herriko plazan jarduten omen ziren jolasean.

Ttikitako egonaldi haiek lezoartu egin zuten, nolabait esatearren, Mark Legasse. Hain zuen maite gure herria, zeina kortsario, bidelapur eta ezarritako sistema ororen aurka zeudenen bizitoki eta habiatzat zuen, ez baitzuen bere idazlan eta istorioetan aipatu arteko onik izaten. Asko dira, ondorioz, Lezoren eta lezoarren aipamenak bere lanetan; izan fikzio, izan prentsarako artikulu edo zutabe.

Maitasun horren ordain ttiki moduan edo, Lezoko herriak omenaldi xume baina biziki polita eskaini zion Marki 1990eko apirilaren 27an. Herriko plazan jende andana elkartu eta, dantzari eta txistulariekin batera, Kale Nagusia zeharkatuz Andreone etxearen parera iritsitakoan, dantzariek hiru dantza-pieza dantzatu eta lore-sorta eman zioten. Segidan, Andreoneko lehenengo solairuan solasaldi bikaina egin zuten Emilio Lopez Adan “Beltza”k, Jose Luis Alvarez Enparantza “Txillardegi”k, Patri Urkizuk, Luis Nuñezek, Luis Jiménez de Aberasturik eta Markek berak. Solasaldia orduan kultura zinegotzia zen Joseba Aurkenerena idazleak gidatu zuen. Maite Idirinek ere parte hartu zuen kantu zoragarri bat eskainiz. Andreone lepo bete zela esan gabe doa. Mark bereziki zorrotz, alai eta bizi mintzatu zitzaien bildutakoei, txalo eta algara zintzoen artean.

Mark handik zazpi urtera hil zen Ziburun, 1997ko martxoaren 21ean, 79 urte betetzeko hilabete eskas falta zuela.

Zorionez, omenaldi hartako bideoa gordeta izan dut gaur arte. Ez naiz oroitzen nork hartu zituen irudiak baina zinta niri eman zidan behintzat. Lau bat urte dela, Patri eta Urtzi Urkizuren galdearen ondorioz, apal batetik berreskuratu eta Berria TBn argitaratu zen lehen aldikoz. Orain, Lezoko Portuan lehorreratzea iruditu zait egokiena, herritarren artean zabal dadin. Omenaldiaren transkripzio ia osoa Agustina Pontestak egin zuen Lezo aldizkariaren 18. zenbakirako. Nahi duenak, beraz, hortxe du eskueran. Marki buruz gehixeago jakin nahi izanez gero, berriz, herriko aldizkarietan hari buruz —kasuren batean bere lumaz— idatzitako lanak mordoxka dira (ikus beheko bibliografiatxoa). Sakonago aztertu nahi duenak Amaia Ereñagak idatziriko biografia liburura jo besterik ez du. Guztietatik aterako du ikasgairik irakurle prestuak, bai horixe!