RAMON SAIZARBITORIA ZABALETA
(Lezoko udaletxea, 2023-XII-1)
Patri Urkizu, Sarasua, eleberrigilea, poeta, ikertzailea, irakaslea, saiakeragilea, filologoa, historialaria… hemen sortu zen, jakina denez, Lezon, 46an, eta hiritar batek izan dezakeen ohorerik handiena, herriko alkatea izatea alegia, lortu zuen, garai korapilatsuan, 78ko Konstituzioaren ondoren, demokratikoki aukeratutako lehen alkatea hain zuzen ere.
Ezkerretik eskuinera: Lander Zurutuza, Mikel Arruti, Patri Urkizu, Ramon Saizarbitoria, Patxi Intxaurrandieta eta Jon Legorburu. Fotografia: Lezoko Udala, 2023.
Denok dakizkizuen kontuak dira. Herri hau biziki maite duela ere badakizue. Begiak argitzen zaizkio Lezon jaio zela esaterakoan, eta, ez du esateko aukerarik galtzen, harira etorri gabe ere esaten baitu, lekurik urrunenean ere solaskideari herri noble hau mapan kokatzeko lana pozik hartuz.
(Parentesi artean esan dezadan Patri Urkizu ezagutu ondoren, erabat aldatu zitzaidala Lezori buruz nuen iritzia, edertu egin zen bere irudia, argitu bereziki, izan ere, umetan ikusten nuen Lezo, urtero amaren eskutik Donostiatik Errenterian barrena etorrita Olibet galleta fabrikatik hasita eskale elbarrituz inguratuta egoten zen bidea, beren muinoi higuingarriak erakutsiz, panorama benetan patetikoa gertatzen zena, nazkaz gainera beldurra ere ematen baitzidan, ondoren basilikan hezetasunak, itxi-usainak eta hormetatik zintzilik zeuden makuluek eta egurrezko hankek areagotzen zidatena. Sentitzen dut esan beharra baina askoz gehiago gustatzen zitzaidan auzoko Santa Faustinitari egiten genion bisita.)
Esan bezala, ordea, Patrirekin ederrago eta alaiago egin zitzaidan Lezo. Patrik, ez dakit nola, dena bihurtzen du ederrago eta alaiago.
Adostasun gutxiko herrialde honetan Patriren ingurukoak dira hainbat; eta nagusiena da pertsona ona dela. Ona, atsegina, eta maitekorra ere bada, oso hezia, gentleman bat, bereziki argia, jakituna hainbat alorretan —bide batez, Donostian bere dotorezia aparta paseatzen zuen beste lezoar bat Tomas Garbizu zen—. Baina maitatua batez ere, berak ere badaki eta atseginez jasotzen ditu maitasun adierazpenak, naturaltasunez, pozik, eta horregatik ere, pertsona ona eta maitagarria izateaz gain maitasuna hartzen dakielako da, maitatua.
Gizon positiboa da, erosoa esango nuke, horregatik ere maite dugu, bizitza maite duela eta ongi bizitzen saiatzen dela seinale duelako, edozertan, beti aurkitzen duelako zerbait ona, eta baita gugan ere beraz.
Ia ezinezkoa da Urkizurekin haserretzea, bere bonhomiagatik eta, Lezokoa izaki, izaera berezia duelako. Don Manuel Lekuona ezagutu zuenean hark ea bere grazia zein zen galdetutakoan Patrik, izen abizenak emateaz gain, ohi bezala, Lezon jaioa zela esan baitzion. Don Manuelek, honako pasadizoa kontatu zion, geroztik Patrik askotan kontatzen duena. Zuetako gehienok entzungo zenioten noski baina hona ezagutzen ez dutenentzat:
Dirudienez, idi batzuk eskuinera jotzeko erakutsiak izaten dira, eta beste batzuk ezkerrera, ateratzen den bektorea aurrerakakoa izan dadin, zuzena. Nik ez nekien. Bada, Lezoko bati uztarrirako idi bat erostera joan omen zitzaion norbait, eta animaliak norako joera zuen galdetu zionean, bietarakoa zuela erantzun omen zion lezoarrak. Urkizuk bi aldeetara botatzen du gaia garrantzitsua ez denean, ez diolako konpentsatzen inor deseroso egoteko arriskuan jartzea huskeria batengatik, eta ulerkor jotzen du behar den aldera. Horregatik moldatzen da ondo ia mundu guztiarekin, baita nirekin ere, nahiz eta ni trapu gorriaren zabalari itsuan erasotzekoa naizen. Baina egia da badakiela irmo bere aldera tiratzen gaia garrantzitsua denean eta irmotasuna eskatzen duenean.
Nire ustez, duala da behar bada, hobekien definitzen duen terminoa alegia, bi alderdi erabat desberdinak biltzen dakien gizona, Lezoko idiak bezala bi aldetara tiratzen dakiena: gizon dibertigarria da, bon vivant bat, jan edanean eta kirola egiten gozatzen duena, baina baita langile nekaezina ere eta hiritar konprometitua ere; antzinako kultura eta tradizioa errespetatzen dituen modernoa, klasikoak maite dituen abangoardista heterodoxoa, gizon serio eta alaia.
Fronte guztietan borrokatu beharra tokatu zaio, bere garaian zulo asko bete beharra zegoelako. Ikertzaile, idazle, dituen urteak baino sari gehiago irabazi dituena, kirolari bezala munduko pala txapelketa irabaztera iritsi dena, konpromisoak betetzen eta bizitza zelebratzen jakin duena.
Hori guztia ezin hobeto agertzen da aurkezten dugun autobiografia honetan.
Bi datu emango ditut: liburuan ageri den Patri Urkizuren idazlanen zerrendan 280 lan aipatzen dira, eta Donostiako Udalak argitaratutako Gida bibliografikotik ongi zenbatu baditut, 65 monografia inguru idatzi ditu, 50 edizio literario baino gehiago, 200 artikulutik pasa —baina artikuluak, ez batzuk idazten dituzten zutabetxoak—, eta horrekin batera, ideia bat egin dezazuen, biografia honetan bazkari hitza 159 aldiz azaltzen da, afari 214, gosari 64; guztira, taberna jatetxe, jan edana, xanpaina eta antzekoak 754 aldiz.
Liburuak “Aitor dut bizi izan naizela” (Confieso que he vivido) izenburua izan zezakeen, bizitza, bizitza ona, gainezka baitario.
Egia esan, bizitzan ondo joan zaiola dirudi eta, hala da, ongi joan zaio, baina ez patuak kexarako joera dutenei baino hobeto jarri dizkiolako gauzak. Ez horixe. Bere biografian badira gertaerak, haurtzaroan, gertaera batzuek min handiagoa ematen duten garaikoak hain zuzen ere, beste batzuei bizitza mingostuko zietenak eta berari bere izaera estoikoa eratzeko balio izan diotenak. Eskolan sartu aurretik arraina saltzera joateko goizean oso goiz ohetik jaikitzen den haurraren penak, futbolean abarkekin jokatu behar duenarenak, Gabonak internatu lehorrean igarotzen dituenarenak, karmeldar habituaren kiratsak eta bizar lakarraren marruskadura jasan dituenarenak, komentutik kanporatua izan eta egun oraindik zergatik ez dakienarenak, bere anaia maite, mirestu eta ausartaren itsasoko heriotza bizi behar izan duenarenak. Guztietatik irten ahal izan zen bere sendotasunari esker, maitasuna eta segurtasuna eman zizkion familiaren baitan landutako sendotasun psikikoari esker eta, areago, Patriren kezka intelektualak neurri batean argitzen dizkigun aita artista eta ilustratu baten bidez.
Utzidazue adierazi nahi dudana azaltzeko pasarte labur bat irakurtzen:
Izan nuen, ordea, dio, osasun arazo ttiki bat, aski kronikoa izan dudana, alegia, belarri batean halako burrunba hotsa. Erabaki zuten, bada, Tuterara joan behar nuela otorrinolaringologoarengana, edo laburrago beren burua errepublika garaian iragartzen zuten bezala, Begi-belarri-eztarri medikuarengana. Aita Libertok autobuserako sos batzuk eman zizkidan eta hantxe joan nintzen bakar-bakarrik. Oroitzen naiz oraindik zenbat gustatu zitzaidan katedraleko ataria, harri landuzko irudiekin, eta, hotz izugarria egiten zuenez, autobusa hartu bitartean liburu-denda batera sartu nintzela eta, ongi begiratu eta arakatu ondoren, Austral bildumako Pedro Salinasen La voz a ti debida poesia liburua, urtetan neure adiskide on-ona bilakatu zena, hamazazpi pezetaren truke erosi nuela.
Paragrafoak ikasgela guztietan analisi-elementu gisa erabiltzeko gai franko ematen du. Autobusean 14 urte exkax dituen mutikoa, herritik ia atera gabea, autobusean bakarrik medikuarengana, obra arkitektonikoak miresteko gai, hotzetik gordetzeko liburu-denda batean sartzen dena, dituen lau txanponak Salinas poeta finaren obra jasoa erosten xahutzen dituena.
Nahiz eta une gogorrak bizi izan dituen —nola ez zituen bizi izango alkate garai nahasi haietan, non heriotzaz mehatxatu ere egin baitzuten— balantza erabat makurtzen da bizimodu onaren eta pozaren aldera. Biografia gutxitan egongo dira, senide, lagun eta ezagunei, irakasle, ikasle eta lankideei, bazkari eta afari maitagarriei, dibertigarriei, eta taberna eta jatetxeen nomina zabalari buruzko hainbeste aipu atsegin.
Liburuan, gure herrialdean XX. mendearen bigarren erdialdeko kulturan norbait izan diren pertsonen nomina ia osoa agertzen da, asko Patrik pertsonalki tratatu dituenak, adiskide ere izan direnak eta direnak. Ehunka herri eta hiri azaltzen dira Lezotik hasita, Madril, hainbeste maite duen Madril, non UNED-eko irakasle izan zen, Bordele, non Unibertsitateko irakasle izan zen baita ere, Paris noski, beti Paris, eta London eta Dublin eta Berlin eta Erroma eta Venezia, Rio, Buenos Aires; Casablanca, Mosku… Munduko leku zeharo diferenteen aireaz, koloreaz, giroaz, musikaz, literaturaz, janariez eta edariez disfrutatu du Patrik, bertakoaz eta kanpokoaz, berea maitatzeko ez baitauka besteena gorrotatu beharrik. Europarra da eta kosmopolita.
Pio Barojak ez zuen bere jaioterria oso gustuko eta ezin ulertu zuen bere aita Serafinek nola hainbesteraino maite zezakeen. Idazle handia da semea, aitaren ondoan, baina nahiz eta Patrik eta biok Pio asko preziatzen dugun gehiago maite dugu aita. Orain konturatzen naiz ez diodala sekula komentatu Patriri baina ziur nago horrela dela. Alde ederra Serafinen sinpatia eta umorea!
Piok bere aitari buruz eta aitaren belaunaldiko idazle donostiarrei buruz esaten zuen haiek kanpokoa etxera ekartzeko idazten zutela eta berak berriz bertakoa kanpora zabaltzeko. Iruditzen zait Patriri eta neuri ere, Arestik zioen bezala Euskal Herria zen Erdal Herrian, euskarari ahal genuen moduan eusteko, latina bera euskara baino hobeto ulertzen zen garaian —eskuetan Orixeren Urte Guztiko Meza bezperak tresna bakar bezala genuenean— Serafinen bidetik abiatu beharra egokitu zitzaigula. Eginkizun horrek ordea, ez gintuen mingostu, bueno, ni apur bat bai, Patri batere ez.
Esan behar dut, esan beharko ez nukeena esateko joerari ezin eutsi izaten diodanez, nahiago izango nuela, paper zahar artean ibiltzeari denbora gutxiago eman izan balio eta gehiago literatura produzitzeari. Pena ematen dit katedradun, ikertzaile jakitun, eruditu bezala ezagunagoa izatea, idazle abangoardista bezala baino.
Erri eroria, atzeratua, gezurtia, erua, mozkorra, lañezatua, usteduana, zikiña…
Erri kantoria, txotxolua, kakatzua, uztela, txikia, zakarra,zaharra, itxusi-tontua
Erri madarikatua, alixa, potrorik gabekua, inbiritzua, Kain-en modukua, zozua…
Erri gatzgabekua, fabrikez kixkalita dagoena, kiroltokirik ez duena, sekretario kanpotar baten menpean dagoena, iñoiz ezer deusez egin ez duena, musikako bandarik ez duen erria, alkate eta kontsejal denak salduak dituen erri alua, erri eroria, erri putea…
Zer ote duzu ba, orain zure askatasunagatik odola emateko prest banauzu?
(Zomorro eta Kazkazuri. Euskal Elerti 69)
65 urte joan dira Patri Urkizuk adierazpen hori idatzi zuenetik, ez dakit zein neurritan, kontziente edo inkontzienteki, Irlanda bere kumeak jaten dituen txerri-ama dela esan zuen Joyce handiaren ildotik.
Nolako poza sentitu nuen garai hartan euskal kulturaren eremua, aurretik izan genituen kulturgile guztiei diedan errespetuarekin esanda, oasi gutxiko basamortua zenean.
1565ean jaio eta 1626an zendu zen Lope de Isastiren erreferentzia batekin hasten da liburua eta nirekin, 1944an zesareaz sortua eta oraindik nahiko bizirik dirauen honekin izandako enkontru batekin amaitzen. 2014ko abenduaren 28an Urgull mendian topo egin genuen antza, ni Tito eta Txiki txakurrekin nindoala eta berandu baino lehen elkarrekin afaltzekotan geratu ginen Patriren hitzetan Heriok bere atzaparretan eraman baino lehen ze… nork daki biharko berri?
Txiki lehendabizi eta Tito ondoren, biak hil ziren handik urte batzuetara eta hemen diraugu urte batzuetarako espero. Sendotasun fisikoa zenuela erakutsia zenuen pala eskuan baita intelektuala ere luma eskuan. Sendotasun psikiko izugarria daukazula erakutsi diguzu orain, zorionez, zientziak dioenez gaixotasuna gainditzeko erabat garrantzitsua den nolakotasuna baita. Indar horrekin eta Sokratesen izpiritua lagun, jarraitu dezagun, duintasunez, ahal neurrian lanean eta disfrutatzen, geratzen zaigun bidea.
Eskerrik asko zure adiskidetasunagatik batez ere eta gainerako guztiagatik.
Eskerrik asko Lezoko Udalari eta alkateari. Ziur nago ez dela liburu hau izango urteko gastu guztien artean errentagarritasun sozial txikiena izango duena, izan ere gaurko eta biharko ikertzaile asko izango baitira bere orrietan materia interesgarria aurkituko dutenak, gazte askorentzat eredu izango da, hainbat irakurlerentzat kulturalki aberasteko eta disfrutatzeko bidea.
Lezoko Portua 